Nieuwe CBS-cijfers zetten afvalbeleid onder de loep

Twee jaar geleden was het voor veel gemeenten een hoofdpijndossier: het scheiden van huishoudelijk afval, vooral in stedelijke gebieden, liep achter. Te veel restafval, te weinig betrokkenheid, overvolle containers. Bewoners klaagden over zwerfvuil, en beleidsmakers vroegen zich af waarom campagnes nauwelijks effect hadden. Maar 2023 markeerde een kantelpunt en nu, in 2025, zijn de eerste concrete successen zichtbaar. Niet dankzij strengere regels, maar door een slimme, menselijke aanpak.

Gedrag als sleutel

Onderzoekers van Milieu Centraal en Rijkswaterstaat kwamen begin 2023 met een helder signaal: wie afvalscheiding wil verbeteren, moet niet alleen informeren, maar vooral het gedrag van mensen begrijpen. In hun gezamenlijke gids “Hoe stimuleer je bewoners hun afval te scheiden?” pleitten zij voor gedragsinterventies gebaseerd op psychologie. In plaats van nieuwe regels, kwamen er nudges: kleine duwtjes in de goede richting.

In verschillende gemeenten werden afvalbakken voorzien van heldere kleuren, pictogrammen en bemoedigende teksten. Bij hoogbouwcomplexen verschenen sociale boodschappen: “Samen houden we het hier schoon” of “Je buren doen het ook”. Ook de plaatsing van containers veranderde dichterbij, zichtbaarder, toegankelijker.

De resultaten zijn er

Fast forward naar 2025: het effect van deze gedragsaanpak is nu meetbaar. In een evaluatie van het VANG-programma (Van Afval Naar Grondstof) blijkt dat gemeenten die de adviezen opvolgden, tot 35% minder restafval per huishouden produceren. Hoogbouwlocaties, traditioneel de zwakke plek, laten voor het eerst een structurele stijging in gescheiden afvalstromen zien.

Volgens afvalverwerker Avalex is het verschil vooral merkbaar in wijken waar gedragsmaatregelen werden gecombineerd met bewonersbetrokkenheid. “Niet alleen betere bakken, maar ook gesprekken met bewoners, klankbordgroepen en lokale acties maken het verschil,” aldus de evaluatie.

Van frustratie naar trots

Wat begon als frustratie over verkeerd aangeboden afval, is in sommige buurten veranderd in trots. Bewoners voelen zich mede-eigenaar van de oplossing. Waar zwerfvuil eerder voor ergernis zorgde, zie je nu gezamenlijke acties om de straat schoon te houden. En waar communicatie voorheen bestond uit posters met verboden, ligt de nadruk nu op wat wél goed gaat.

Deze omslag laat zien dat gedragsverandering mogelijk is mits het menselijk, positief en realistisch wordt benaderd. Gemeenten die investeren in gedragskennis én in vertrouwen, oogsten nu het resultaat: schonere wijken, lagere kosten en meer draagvlak.